Antibiyotik nedir?

Antibiyotikler, bakterilerin neden olduğu enfeksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bakterileri öldürerek veya çoğalmalarını engelleyerek tedavi ederler. Soğuk algınlığı ve grip gibi viral enfeksiyonlarda işe yaramazlar. Ayrıca birçok hafif bakteriyel enfeksiyon, antibiyotiksiz de iyileşebilir. Bu nedenle antibiyotiğe ihtiyacınız olup olmadığına mutlaka bir doktor karar vermelidir.

Antibiyotik ne işe yarar?

Antibiyotikler çoğunlukla aşağıdaki durumlarda doktor tarafından reçete edilir. Eğer bakteriyel enfeksiyon:

  • Antibiyotik kullanmadan iyileşmeyecekse ya da iyileşmesi çok uzun sürecekse
  • Bulaşıcıysa,
  • Daha ciddi komplikasyon riski taşıyorsa hastanın antibiyotik kullanması gerekebilir.

Antibiyotikler bazen de henüz enfeksiyon gelişmeden, olabilecek bir enfeksiyonu önlemek için kullanılır. Buna “antibiyotik profilaksisi” denir:

  • Bazı ameliyatlardan önce,
  • Yaşlılık ya da bazı sağlık sorunları (kalp yetmezliği, diyabet, zayıf bağışıklık sistemi vb.) nedeniyle enfeksiyona açık insanlarda,
  • Enfekte olma olasılığı yüksek yaralar için (hayvan veya insan ısırığı, toprak veya dışkıyla temas etmiş bir yara vb.)
  • Dalağını aldırmış olan, kemoterapi tedavisi gören ya da orak hücreli anemi gibi kan bozukluğu olan kişilerde,
  • İdrar yolu enfeksiyonu, genital siğil ya da romatizmal ateş gibi tekrarlayan enfeksiyonlarda antibiyotik profilaksisine ihtiyaç olabilir.

Antibiyotik nasıl kullanılır?

Antibiyotik doğru kullanımı

  • Antibiyotiği mutlaka doktorunuzun önerdiği şekilde ve dozda veya kullanma talimatına uygun kullanın.
  • Kendinizi daha iyi hissetseniz bile asla tedavinizi yarım bırakmayın.
  • Eğer bir dozu almayı unutursanız hatırlayınca alın ya da diğer dozun saati yaklaşmışsa unuttuğunuz dozu atlayarak kaldığınız yerden devam edin. Unutulan dozu telafi etmek için çift doz almayın. Emin değilseniz doktorunuzu arayın ya da kullanma talimatına bakın. 
  • Yanlışlıkla fazladan bir doz kullanırsanız mide ağrısı, ishal, bulantı, kusma gibi yan etkiler yaşayabilirsiniz. Doktorunuza danışın.
  • Hamileyseniz ya da emziriyorsanız her antibiyotiği kullanamayabilirsiniz. Doktorunuza danışın.
  • Sadece size reçete edilen antibiyotiği kullanın, bir arkadaşınızdan ya da yakınınızdan ödünç almayın ya da size reçete edilen antibiyotiği başkalarıyla paylaşmayın.
  • Kullandığınız antibiyotiğin diğer ilaçlarla veya alkol ile birlikte kullanımı hakkında mutlaka prospektüsü okuyun.

Antibiyotik ve alkol

Orta düzeyde alkol kullanımı çoğu antibiyotiğin etkinliğini azaltmasa da, iyileşmenizi geciktirebilir. Doktorunuza danışmadan ya da kullanma talimatını okumadan kullandığınız antibiyotikle alkol almayın.

Antibiyotik direnci

Antibiyotik direnci, bakterilerin antibiyotik kullanımına rağmen yok olmaması ve çoğalmaya devam etmesidir. Bu aslında normal bir süreçtir. Bakteriler kendilerini yok etmek için tasarlanmış ilaçlara karşı hayatta kalmak için sürekli yeni yollar ararlar ve değişirler. Ancak yanlış antibiyotik kullanımı bu süreci hızlandırdı ve antibiyotik direnci tüm dünyada son derece ciddi bir sağlık problemi haline geldi. Eğer antibiyotikleri doğru kullanmayı öğrenmezsek zatürree, tüberküloz, salmonella gibi pek çok enfeksiyonun tedavisi gittikçe zorlaşacak, hastanede yatış süreleri uzayacak ve basit bakteriyel enfeksiyonlar bile ölümcül hale gelebilecek.

Peki neler yapılabilir? Öncelikle sık el yıkama, güvenli cinsel ilişki ya da tükettiğimiz gıdaların hijyeni gibi basit önlemlerle enfeksiyondan korunmaya çalışmalıyız. Antibiyotiği sadece doktor reçetesiyle almak, önerilen şekilde ve sürede kullanmak, başkalarıyla paylaşmamak alabileceğimiz diğer önlemler. Bunun dışında sağlık çalışanları da hijyen kurallarına uyarak, sadece gerekli durumlarda antibiyotik reçete ederek ve antibiyotiğin doğru kullanımı hakkında hastayı bilgilendirerek bu sorunun çözümüne katkıda bulunabilirler.

Antibiyotik isimleri ve türleri

Antibiyotikler çalışma şekillerine göre gruplandırılır. Doktorlar bakterinin veya parazitin türüne göre antibiyotik reçete ederler. Ana antibiyotik türleri şunları içerir:

  • Penisilinler (penisilin, amoksisilin, flukloksasilin vb.): Cilt, göğüs, idrar yolu enfeksiyonları dahil pek çok bakteriyel enfeksiyonun tedavisinde yaygın kullanılırlar. 
  • Sefalosporinler (sefaklor, sefaleksin, sefadroksil vb.): Diğer enfeksiyonların yanında septisemi, menenjit gibi ciddi enfeksiyonlarda kullanılırlar.
  • Tetrasiklinler (tetrasiklin, doksisiklin, lymesiklin vb.): Genellikle orta ila şiddetli akne ve rosacea tedavisinde kullanılırlar.
  • Makrolidler (azitromisin, eritromisin, klaritromisin vb.): Penisiline alerjisi olan kişilerde alternatif olarak, özellikle akciğer ve göğüs enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılırlar. 
  • Aminoglikozidler (gentamisin, tobramisin vb.): Ciddi yan etkileri nedeniyle genellikle hastane seprisemisi gibi çok ciddi enfeksiyonlarda enjeksiyon yoluyla kullanılırlar.
  • Kinolonlar (siprofloksasin, levofloksasin vb.): Ciddi yan etki riskleri nedeniyle yaygın kullanılması önerilmeyen bir gruptur.

Ayrıca göz ve kulak enfeksiyonlarında kullanılan kloramfenikol, cilt ve göz enfeksiyonlarında kullanılan fusidik asit ve idrar yolu enfeksiyonlarında kullanılan nitrofurantoin ve trimetoprim gibi farklı antibiyotik türleri de vardır.

Antibiyotik formları

Antibiyotik içeren ilaçlar kullanılış şekline göre aşağıdaki gibi gruplandırılır:

  • Oral antibiyotikler (tablet, kapsül, şurup, süspansiyon hazırlamak için toz, granül)
  • Topikal antibiyotikler (krem, pomad, losyon, merhem, spreyler ve damlalar)
  • İV (intravenöz) antibiyotikler (damara ya da kas içine enjekte edilerek kullanılırlar).


Antibiyotikli krem isimleri

Antibiyotikli kremler de dahil topikal (doğrudan cilde uygulanan) antibakteriyeller, bakterilerden ya da kesik, sıyrık veya yanıklardan kaynaklanan hafif ya da orta ya da şiddetli cilt enfeksiyonlarında kullanılırlar. Eczanelerde bulabileceğiniz topikal antibakteriyeller:

  • Merhemler: Acnedur, Aknesilex, Altargo, Durumex, Mupiron, Noacne, Polimisin, 
  • Krem ve pomadlar: Bacoderm, Bactroban, Balaban, Dextrocin, Fucidin, Fucitec, Mupiderm, Stafine, Terramycin, Tiremix

Antibiyotikli göz damlası

Bakteriyel konjonktivit ya da kontakt lenslerden kaynaklanan, gözlerde kızarıklık, sulanma ve akıntıya neden olan göz enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılırlar. Eczanelerde bulabileceğiniz antibiyotikli göz damlaları; Azyter, Cebemyxine, Fucitec, Fucithalmic, Fusix, Glynetil, Lotebra, Netilcin, Netira, Obramis, Oftamycin, Stafine, Tobrased, Tobrinex, Tobsin.

Antibiyotik alerjisi

Antibiyotikler (özellikle penisilin veya sefalosporin grubu olanlar) bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Çoğu zaman bu reaksiyon hafif veya orta şiddettedir antihistaminik ilaçlarla tedavi edilebilir. Nadir durumlarda ise anafilaksi gibi ciddi sonuçları olabilir. Eğer antibiyotik kullanımı sonrası aşağıdaki belirtileri yaşarsanız hemen doktorunuzu arayın ya da size en yakın hastanenin acil servisine başvurun:

  • Ciltte kabarma, kaşıntı ve döküntü (ürtiker)
  • Öksürük, hırıltılı nefes alma,
  • Nefes almayı veya yutkunmayı zorlaştıracak şekilde boğazda veya dilde şişme

Antibiyotik yan etkileri ve zararları

Antibiyotikler türlerine göre farklı yan etkilere neden olabilir. Kullandığınız ilaçla ilgili en doğru bilgiyi prospektüsü (kullanma talimatını) okuyarak öğrenebilirsiniz. Ancak antibiyotikler alerjik reaksiyonlar dışında çoğunlukla ciddi yan etkilere neden olmaz. Bazen tedavi sırasında zararlı bakterilerle birlikte bağırsakta ya da vajinada yaşayan yararlı bakteriler de ölebildiği için bazı sindirim sorunları ya da vajinal mantar enfeksiyonu yaşanabilir.

Yaygın görülen yan etkiler

Bu yan etkilerden korunmak için probiyotik takviyeleri kullanabilir ya da probiyotik içeren besinler tüketebilirsiniz.

Sık sorulan sorular

Antibiyotik ishal yapar mı?

Antibiyotik, vücuttaki zararlı bakterileri yok ederken bağırsaklardaki yararlı bakterilerin bir kısmını da öldürebilir. Bu nedenle ishal gibi sindirim sistemi problemleri antibiyotik kullanımında yaygın görülür.

Antibiyotik ne zaman etki eder?

Antibiyotik, kullanmaya başladığınız anda etki etmeye başlar. Ancak kendinizi iyi hissetmeniz 2-3 gün sürebilir. Tamamen iyileşme süreniz ise enfeksiyonunuzun türüne bağlıdır.

Antibiyotik soğuk algınlığına iyi gelir mi?

Antibiyotik sadece bakteri kaynaklı enfeksiyonlarda kullanılır. Grip, nezle, soğuk algınlığında kesinlikle kullanılmamalıdır.

Antibiyotik kaç saatte bir alınır?

Antibiyotik genellikle 12 saatte bir (günde 2 kez) veya 8 saatte bir (günde 3 kez) alınır. İlacınızı kaç saatte bir almanız gerektiğine enfeksiyonun durumuna göre kesinlikle doktorunuz karar vermelidir. 

Kaynaklar

  1. Antibiotic Prescribing and Use - CDC
  2. Antibiotics - Medline Plus
  3. How to take antibiotics? - NHS
  4. Antibiotics to prevent infection - NHS Inform
  5. Antimicrobial Resistance - CDC